مرخصی در قانون کار به معنی اجازه یا مجوزی است که به کارمندان توسط کارفرمایانشان داده می‌شود تا بتوانند از کار خود استراحت کنند. معمولاً مدت زمان مرخصی به کارمندان برای هر سال کاری مشخص می‌شود و معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ روز در سال است، اما ممکن است در برخی شرکت‌ها بیشتر یا کمتر باشد.
مرخصی به دو نوع تقسیم می‌شود: مرخصی سالیانه یا و مرخصی استعلاجی. مرخصی سالیانه به کارمندان در هر سال کاری تعلق می‌گیرد و به عنوان استراحت مقرر در نظر گرفته می‌شود، در حالی که مرخصی استثنایی معمولاً برای موارد خاصی مانند اضطراری، بیماری، عزیمت و مراقبت از خانواده استفاده می‌شود.
استفاده از مرخصی به کارمندان کمک می‌کند تا استراحت کافی داشته باشند و برای ادامه کار با انرژی بیشتری برگردند. همچنین، این اجازه به کارمندان اجازه می‌دهد تا به مسائل خانوادگی و شخصی خود بپردازند و از زندگی خود لذت ببرند.
انواع مرخصی کارمندان
انواع مرخصی کارمندان به شرح زیر است:
- مرخصی سالیانه: این نوع مرخصی برای کارمندان به منظور استراحت و تفریح در هر سال کاری تعلق می‌گیرد. معمولاً زمان مرخصی سالیانه برای هر سال کاری بین ۱۰ تا ۳۰ روز است.
- مرخصی بیماری: این نوع مرخصی برای کارمندانی که به بیماری مبتلا شده‌اند و نیاز به استراحت و درمان دارند، تعلق می‌گیرد. در بیشتر شرکت‌ها، کارمندان می‌توانند از مرخصی بیماری برای تعداد محدودی روز در سال استفاده کنند.
- مرخصی والدین: این نوع مرخصی برای کارمندانی است که نیاز به مراقبت و مرخصی برای فرزندانشان دارند. در بعضی شرکت‌ها، این نوع مرخصی با نام مرخصی خانوادگی نیز شناخته می‌شود.
- مرخصی عزیمت: این نوع مرخصی برای کارمندانی است که به دلیل مسافرت یا سفر به مکانی دیگر، نیاز به استراحت و تفریح دارند.
- مرخصی استثنایی: این نوع مرخصی برای موارد خاصی مانند اضطراری، شرایط شخصی و خانوادگی و مراقبت از خانواده استفاده می‌شود. این نوع مرخصی معمولاً با پرداخت حقوق برای تعداد محدودی روز در سال است.
- مرخصی ترکیبی: این نوع مرخصی شامل ترکیبی از مرخصی سالیانه، بیماری و عزیمت است و برای کارمندانی که نیاز به استفاده از تمام نوع مرخصی دارند، مناسب است.
مرخصی استحقاقی چیست
مرخصی استحقاقی به مرخصی سالیانه ای گفته می‌شود که کارمندان به طور منظم و با توجه به زمان کارکرد خود در شرکت، به آن دسترسی دارند. با این حال، تعداد روزهای مرخصی استحقاقی برای هر شرکت متفاوت است و معمولاً بر اساس سیاست‌های شرکت و قانون کار مربوطه تعیین می‌شود.
به عنوان مثال، در بسیاری از کشورها، کارمندان برای هر سال کاری حداقل ۲ هفته یا ۱۴ روز مرخصی استحقاقی دارند. در برخی دیگر از کشورها، این تعداد روزها به مرور زمان افزایش می‌یابد و بر اساس سابقه کار کارمند در شرکت تعیین می‌شود.
مرخصی استحقاقی معمولاً برای استراحت و تفریح در دوره کاری سالانه کارمندان در نظر گرفته شده است و می‌تواند به عنوان یکی از حقوق کارمندی به شمار رود. کارمندان می‌توانند از این نوع مرخصی برای مراقبت از بهداشت خود، مراقبت از فرزندان و خانواده، مراقبت از امور خانگی و تفریح استفاده کنند.
مرخصی استحقاقی قانون کار ایران
مرخصی استحقاقی یکی از انواع مرخصی‌های پرداختی به کارکنان در قانون کار ایران است. این نوع مرخصی برای کارکنانی اعمال می‌شود که حداقل یک سال کارکرد در شرکت را دارند.
طبق قانون کار ایران، کارکنان مجاز به دریافت یک روز مرخصی استحقاقی برای هر ماه کاری یا دوره مشابه هستند. در صورتی که کارکنان برای استفاده از مرخصی استحقاقی خود اقدام کنند، می‌توانند به مدت 20 روز به عنوان مرخصی با حقوق بهره‌مند شوند.
استفاده از مرخصی استحقاقی به صورت تکی یا متوالی می‌تواند با توافق کارفرما و کارکنان انجام شود و در صورت عدم استفاده از این نوع مرخصی، آنها حق دریافت پرداخت نقدی معادل با مرخصی استحقاقی را خواهند داشت.
ماده 62 قانون کار
ماده 62 قانون کار ایران در مورد مرخصی سالانه یا مرخصی سالیانه کارکنان صحبت می‌کند. طبق این ماده، کارفرما ملزم به اعطای حداقل یک ماه مرخصی سالیانه با حقوق کامل به کارکنان خود است. اگر کارکنان بیش از یک سال کارکرد داشته باشند، برای هر سال کاری بعدی، یک ماه مرخصی سالیانه با حقوق کامل به آنها تعلق می‌گیرد.
در صورتی که کارکنان در طول سال کاری، مرخصی سالیانه خود را استفاده نکرده باشند، این حق برای سال بعد انتقال پیدا می‌کند. بنابراین، کارکنان حداکثر دو ماه مرخصی سالیانه با حقوق کامل می‌توانند در اختیار داشته باشند.
ماده 62 قانون کار همچنین مشخص می‌کند که در صورت انصراف یا فسخ قرارداد کاری، کارکنان ملزم به دریافت پرداخت نقدی معادل با مرخصی سالیانه خود هستند. همچنین، در صورت فوت کارکنان، وراثان آنان حق دریافت پرداخت معادل با مرخصی سالیانه را دارند.
مرخصی ساعتی در قانون کار
مرخصی ساعتی یکی از انواع مرخصی‌های پرداختی به کارکنان در قانون کار ایران نیست و در قانون کار ایران تنها مرخصی استحقاقی و مرخصی سالیانه تعریف شده است.
مرخصی استحقاقی برای کارکنانی که حداقل یک سال کارکرد در شرکت دارند و مرخصی سالیانه برای تمامی کارکنان تعریف شده است. در این دو نوع مرخصی، مدت زمان مرخصی بر اساس زمان کارکرد کارکنان در شرکت محاسبه می‌شود و به صورت روزانه به کارکنان تعلق می‌گیرد.
به همین دلیل، مرخصی ساعتی در قانون کار ایران تعریف نشده است و به عنوان یکی از مزایای توافقی بین کارفرما و کارکنان ممکن است در قرارداد کاری بین دو طرف مطرح شود. در این صورت، شرایط و مدت زمان مرخصی باید به صورت کاملاً شفاف در قرارداد کاری تعیین شود.
مرخصی زایمان
مرخصی زایمان به عنوان یک نوع از مرخصی‌های پرداختی به کارکنان در قانون کار ایران تعریف شده است. طبق ماده یکصد و پنجاه و هفتم قانون کار ایران، زنانی که در قبل یا پس از زایمان به حداکثر یک سال کارکرد در شرکت دارند، مستحق حداکثر هفتاد و دو روز مرخصی زایمان با حقوق کامل می‌شوند. این مرخصی باید به صورت پیاپی و بدون وقفه بعد از زایمان به کارکنان اعطا شود.
اگر کارکنان بعد از مرخصی زایمان نیاز به مراقبت بیشتری برای فرزند خود داشته باشند، می‌توانند با توافق کارفرما، مرخصی بدون حقوق تا چهار ماه برای مراقبت از فرزند خود دریافت کنند. در این صورت، کارفرما ملزم است حداکثر نیمی از مبلغ حقوق ماهیانه کارکنان را به عنوان کمک هزینه برای مراقبت از فرزند در این دوره پرداخت کند.
لازم به ذکر است که مرخصی زایمان در قانون کار ایران فقط برای زنان تعریف شده است و مردان این حق را ندارند.
مرخصی پاس شیر
مرخصی پاس شیر به عنوان یک نوع از مرخصی‌های پرداختی به کارکنان در قانون کار ایران تعریف شده است. طبق ماده یکصد و پنجاه و هفتم قانون کار ایران، زنانی که به حداقل شش ماه کارکرد در شرکت دارند و دارای فرزند نوزاد باشند، مستحق حداکثر دو ساعت مرخصی پاس شیر در هر روز کاری با حقوق کامل می‌شوند. این مرخصی باید به صورت پیاپی و بدون وقفه تا پایان سال از تاریخ تولد فرزند به کارکنان اعطا شود.
لازم به ذکر است که در صورتی که کارکنان نیاز به مدت زمان بیشتری برای شیردهی به فرزند خود داشته باشند، می‌توانند با توافق کارفرما، مرخصی بدون حقوق تا حداکثر یک ساعت و نیز از حق مرخصی سالیانه خود، برای شیردهی به فرزند خود دریافت کنند.
در صورتی که کارکنان در دوره مرخصی پاس شیر به دلیل مسائل بهداشتی یا اجتماعی قادر به ادامه کار نباشند، می‌توانند با درخواست خود، به مدت یک ماه تا حداکثر دو ماه با حقوق کامل مرخصی بیماری گرفتار شوند.
لازم به ذکر است که مرخصی پاس شیر نیز فقط برای زنان تعریف شده است و مردان این حق را ندارند.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی یکی از انواع مرخصی‌های پرداختی است که به کارکنان در قانون کار ایران تعریف شده است. برای اینکه کارکنان بتوانند از این نوع مرخصی استفاده کنند، باید شرایط زیر را داشته باشند:
حداقل شش ماه کارکرد در شرکت داشته باشند.
به دلیل بیماری یا حادثه ناتوان شده باشند.
پزشک معالج آنها به مرخصی اعلامی موافقت کند.
طبق قانون کار ایران، کارکنان مستحق 90 روز مرخصی استعلاجی با حقوق کامل در سال هستند. این مرخصی می‌تواند در قالب پیاپی یا ناپیوسته در طول سال به کارکنان اعطا شود. همچنین، کارفرما می‌تواند برای تمدید مرخصی استعلاجی کارکنان با توافق طرفین مبادرت کند.
لازم به ذکر است که در صورتی که کارکنان بیماری را در زمان وقوع حادثه گزارش ندهند یا بعد از مدت زمان معقول، پزشک معالج به اعطای مرخصی اصرار نکند، این مرخصی به آنها تعلق نخواهد گرفت. همچنین، در صورتی که کارکنان در طی دوره مرخصی استعلاجی به دلیل مسائل بهداشتی یا اجتماعی قادر به ادامه کار نباشند، می‌توانند با درخواست خود، به مدت یک ماه تا حداکثر دو ماه با حقوق کامل مرخصی بیماری گرفتار شوند.