مرخصی به این معناست که حقی که برای کارگر در روزهایی که تعطیل نیست به شمار رفته است. این حق در زمان پیشین برای کارگران و کارمندان رسمیت پیدا کرده است. همچنین در جمهوری اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است.
انواع مرخصی در قانون کار
گرفتن مرخصی از کارفرمایان یکی از پریشانی‌های کارگران و کارکنان، محسوب می‌شود همچنین اغلب پیش‌آمده که اشخاص جهت انجام کاری احتیاج به مرخصی داشته باشد ولی کارفرما مانع آن گردد، چنانچه گرفتن مرخصی در برابر قانون حق طبیعی هر شخص در طی ایام کار است همچنین جمهوری اسلامی ایران با بیان مواردی طریقه گرفتن مرخصی کار را تشریح نموده است.
مرخصی استحقاقی
در واقع روزهایی از ماه به شمار می‌رود که میتواند فرد شاغل در محل کار حاضر نشده باشد بدون اینکه از حقوق او کسر گردد. کارمندان طبق قانون کار در هر ماه میتواند طلب دو روز و نیم مرخصی در کارهای عادی را کنند. همچنین این مرخصی در سال ۱۹۲ ساعت که معادل ۲۶ روز به شمار می‌رود. این نوع مرخصی، مرخصی استحقاقی است که جمعاً ۴ جمعه در هر ماه روی آن می‌آید.
مرخصی استحقاقی شامل نکات مهمی هستند عبارت‌اند از:
- طبق ماده ۶۲ روزهای تعطیل هفتگی مانند روز جمعه کارگران شامل دستمزد است.
- بعلاوه بر آن در کل تعطیلات رسمی کشور کارگران، یک روز دیگر هم تعطیل هستند که آن هم روزکار محسوب می‌شود که در تاریخ ۱۱ اردیبهشت است. لازم به ذکر است که کارفرمایان در این روز نباید کار کنند همچنین کارفرمایان نیز نباید آنها را وادار به کار کنند. مطابق به ماده ۶۳ دستمزد کارگران در این روز باید عودت نمایند.
- طبق ماده ۶۴ قانون کار مرخصی استحقاقی ۲۶ روز در سال به شمار می‌رود که جمعاً ۴ روز جمعه ۳۰ روز می‌گردد.
- مطابق ماده ۶۴ قانون کار در دیگر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی به شمار نمی‌رود.
- مطابق با ۶۴ قانون کار کمتر از یک‌ساله جهت کار مرخصی برای مدت کار محاسبه می‌گردد.
- مطابق با ماده ۶۶ قانون کار، می‌توانند کارگران ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را رزرو نمایند.
- همچنین مطابق با ماده ۶۹ سه ماه آخر سال با تأیید شورا اسلامی کار در روزهای سال کارگران می‌توانند باهم مرخصی‌های خود را جابهجا نمایند.
- در صورت توافق نکردن کارفرما و کارگر راجع به مدت مرخصی کارگر، دیدگاه اداره کار و امور اجتماعی محل اجرا پیدا می‌کند.
- درصورتی‌که کارگران استعفا و ترک کار کنند، مرخصی‌های بازمانده به کارگر مطالبات در نظر گرفته نمی‌شود.
- مطابق با ماده ۷۲ بهره‌گیری از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت‌زمان آن و شرایط برگشت آن طبق توافق کتبی نماینده قانونی و کارگر همچنین کارفرما مشخص می‌گردد.
- مرخصی‌های روزهای پنجشنبه، ۴ ساعت تعیین شده است.
مرخصی استعلاجی
یکی از مرخصی‌های جنجال‌آفرین کارگران مرخصی استعلاجی به شمار می‌رود که لازم به تأییدیه سازمان تأمین اجتماعی است. هیچ مانعی در قانون کار جهت گرفتن مرخصی استعلاجی مشمول قانون کار کارگران پیش‌گویی نشده است. به هراندازه زمانی که پزشک گفته باشد، بهره‌گیری از مرخصی استعلاجی وجود دارد. فقط اینکه این مرخصی از بلندمدت یا کوتاه‌مدت تابع مقررات و ضوابط قانون تأمین اجتماعی محسوب می‌گردد. مطابق با ماده ۷۴ قانون کار و ماده ۵۹ تأمین اجتماعی همچنین مدت‌زمان این نوع مرخصی باید به‌واسطه پزشک مطمئن و معالج و یا کمیسیون پزشکی سازمان تأمین اجتماعی تأیید گردد که هم جزء سوابق کاری و بازنشستگی محسوب شود.
سقف گرفتن مرخصی استعلاجی چهار ماه به شمار می‌رود اما اگر پزشک معتبر و امین همچنین شورای‌عالی پزشکی تأیید نماید و مرخصی شخص به یک سال رسد همچنین بیماری صعب لاعلاج بوده باشد؛ بنابراین کارگر را بازنشسته می‌شود.
مرخصی ساعتی
این نوع مرخصی شامل بخشی از مرخصی استحقاقی به شمار می‌رود همچنین از میزان آن کم می‌گردد و شخص جهت اغلب امور کارهای روزانه از آن بهره‌مند می‌شود که این امر در شرکت‌ها و کارگاه‌ها متفاوت هستند. این‌گونه که در اغلب شرکت‌ها ۲ ساعت، ۵ ساعت حتی ۶ ساعت مجاز بوده ولی اگر مدت مرخصی ساعتی در کل تا ۸ ساعت رسد، شامل یک روز مرخصی است.
افراد اغلب درصورتی‌که کارهای خیلی ضروری یا کارهای اداری دارند لازم است که در ساعات اولیه روز (صبح) از این نوع مرخصی استفاده نمایند.
مطابق با ماده ۷۰ قانون کار، مرخصی اگر کمتر از یک روزکار باشد مرخصی استحقاقی به‌حساب می‌آید. همچنین در اغلب ادارات و سازمان‌ها «مرخصی اگر کمتر از دو یا سه ساعت» جهت انجام کارهای مهم کارگران تعریف شده باشد، مرخصی یک روز کامل به شمار می‌رود.
مرخصی بارداری
طبق ماده‌واحده قانون اصلاح قانون تنظیم جمعیت و خانواده، مدت‌زمان مرخصی بارداری زنان شاغل در صنف‌های دولتی یا غیردولتی به طور ۹ ماه کامل محسوب می‌شود. همچنین همسران افراد نیز از دوهفته مرخصی اجباری همان مرخصی تشویقی با درنظرگرفتن دستمزد از بدو تولد نوزاد برخوردار هستند.
البته ناگفته نماند که طبق ماده ۶۷ قوانین صندوق تأمین اجتماعی در صنف‌های خصوصی و شرکت‌های مشمول همچنان به زنان شاغل مرخصی زایمان ۶ ماه در نظر گرفته شده است. همچنین مرخصی اجباری همسران آنها نیز فقط درصورتی‌که کارفرما تأیید نماید به آنها تعلق می‌گیرد.
مرخصی ازدواج
به‌عنوان هدیه جهت بیمه شده در مدت ازدواج هزینه‌ای را در نظر گرفته است. همچنین سه روز مرخصی هم به این افراد تعلق می‌گیرد که این مدت سه روز جهت ازدواج خود شخص به شمار می‌رود. مطابق با دستور قانون فرد از مزیت قانونی و همه حقوق برخوردار است همچنین جزء روزهای کاری او به شمار می‌رود.
مرخصی بدون حقوق
این نوع مرخصی ۲ سال مدت‌زمان دارد. در طی مرخصی قرارداد کار تعلیق می‌یابد. همچنین بعد از مرخصی، کارگر میتواند به کار سابق خود برگردد که در قانون کار ماده ۱۶ راجع به مرخصی بدون حقوق ثبت شده است. بهره‌گیری از این مرخصی لازم به موافقت کارفرما است، زیرا دیدگاه قانون‌گذار راجع به قرارداد کارگرانی که طبق این قانون کار از مرخصی تحصیلی یا سایر مرخصی‌های بدون حقوق بهره‌مند می‌شوند، این بوده که قرارداد کار به حال بازمی‌گردد و بعد از آن کارگر میتواند به کار سابق باز گردد.
مواردی که می‌توانند از مرخصی بدون حقوق بهره ببرند عبارت‌اند از: گرفتاری‌های خانوادگی، رفتن سفر‌های طولانی‌مدت، امور شخصی، تحصیل، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی جهت کار جدید به شمار می‌رود. همچنین در صورت بهره‌گیری از مرخصی تحصیلی، مرخصی بدون حقوق به مدت‌زمان دو سال دیگر نیز تمدید می‌گردد.
جهت استفاده از این نوع مرخصی باید به کارفرما درخواست داده شود و مورد تأیید وی قرار گیرد. درصورتی‌که کارگر استحقاقی نداشته باشد و به مرخصی لازم دارد میتواند با موافقت کارفرما از مرخصی بدون حقوق بهره‌مند گردد . در صورت تأیید کارفرما از مرخصی بدون حقوق بهره ببرد که مدت‌زمان سقف آن در سال، یک ماه به شمار می‌رود.